“Can we order?” In het Engels een drankje bestellen op het terras. In steden als Amsterdam, Rotterdam of Utrecht kijkt niemand daar meer van op. We zijn al lang blij dat er nog bediening is. Wie breder kijkt, ziet dat er in zo’n beetje elke branche wel een tekort aan arbeidskrachten is. Overal hangen bordjes met ‘personeel gezocht’. Ook in het onderwijs zijn er sinds een aantal jaar minder leerlingen en studenten – tendens dalend. Waar zijn al die mensen gebleven? En hoe gaat de toekomst eruit zien? Over het verandersignaal van de verdwenen mensen.

Mensen verdwijnen natuurlijk niet zomaar. Wel komen er steeds minder mensen bij. Wie de bevolkingspiramide vanaf 1950 tot nu laat afspelen (heldere animatie onder ‘bevolkingsprognose’ -> ‘bevolking’), ziet dat het geboortecijfer al jaren daalt. Minder kinderen zijn minder leerlingen, minder studenten en ook minder arbeidskrachten. Op zichzelf is dat niet zo’n probleem, maar boven die kleiner wordende jonge generatie hangt een steeds grotere wolk van ouderen (de bekende babyboomers). En die oudere generatie wordt ook steeds ouder (dubbele vergrijzing). Om die groep te verzorgen zijn juist meer werkende jongeren nodig. Die daardoor weer niet ander werk kunnen doen. Of voor hun kinderen zorgen of ze onderwijzen, want daar vinden we ook niemand meer voor (zie deze eerdere blogpost). De demografische schoen wringt aan alle kanten.

Er worden dus steeds minder kinderen geboren. Toch groeit de bevolking nog steeds. Dat komt doordat we een positief migratiesaldo hebben. Er komen meer mensen van buiten Nederland bij dan er weggaan. Je zou nu zeggen: mooi, dan is het probleem opgelost. Maar helaas werkt het niet zo. Hein de Haas legt in zijn boek Hoe migratie echt werkt uit dat er wereldwijd simpelweg veel te weinig migranten zijn om de arbeidstekorten in alle landen met vergrijzing op te vullen. Om het vergrijzingseffect teniet te doen en de beroepsbevolking op peil te houden, heb je namelijk enorme aantallen immigranten nodig. En die zijn er eenvoudigweg niet. Vergrijzende landen concurreren nu al om schaarse arbeidskrachten van buiten en dat zal in de nabije toekomst alleen maar meer gebeuren.

Wie trouwens wil weten hoe die nabije toekomst er uit gaat zien, kan even een kijkje over de grens nemen. Onze oosterburen liggen in demografisch opzicht namelijk op ons voor. In Duitsland is op dit moment de helft van de bevolking al ouder dan 45. De realiteit van de (dubbele) vergrijzing is met name duidelijk zichtbaar in de buitengebieden, zoals delen van Rheinland-Pfalz. In welk dorp je ook komt, overal zie je wel winkels of restaurants die gedwongen moeten sluiten of hun openingstijden moeten aanpassen, zoals op de foto. Niet eens zozeer omdat er geen klandizie is (zeker toeristen zijn er meer dan genoeg – en zelfs steeds meer, want er zijn meer pensionado’s), maar simpelweg omdat er geen personeel meer is. Of omdat eigenaren met pensioen gaan en dus met de zaak stoppen. Dat wordt nog versterkt doordat jongeren naar de stad trekken, waardoor een neerwaartse spiraal ontstaat. In Nederland zie je in de krimpgebieden een vergelijkbare ontwikkeling. Daar staat tegenover dat in andere (meestal stedelijke) gebieden de bevolking nog groeit. Maar die bevolking wordt wel steeds ouder, werkt minder (want is vaker met pensioen) en heeft meer werk nodig (want is hulpbehoevender).

Hoe gaat de toekomst er uitzien als we uitgaan van het verandersignaal van de verdwenen mensen? Is het allemaal kommer en kwel? Welnee. Het probleem van de vergrijzing wordt (o.a. volgens Hein de Haas) vaak schromelijk overdreven. Op de lange termijn lost het probleem zich vanzelf op. Al worden we gelukkig steeds ouder, iedereen gaat een keer dood. En dus komt er vanzelf een nieuwe balans van werkenden en niet-werkenden tussen de (kleinere) jongere generaties. Op de korte termijn zijn de ouderen niet het probleem, maar juist de oplossing. Veel mensen werken nu al door na hun pensioengerechtigde leeftijd. En er zijn ook veel andere manieren waarop ze bijdragen aan de maatschappij. Denk maar aan de zorg voor kinderen, hulp op scholen of ander vrijwilligerswerk. En wie goed kijkt, ziet ook onverwachte initiatieven. Een mooi voorbeeld is te vinden in Rheinland-Pfalz. Lokale horeca die eigenlijk zou moeten sluiten, wordt opengehouden door vrijwilligers die vaak met pensioen zijn. Samen zorgen zij dat de horeca beschikbaar blijft voor hun buren en toeristen. Daar moet je je Apfelschorle alleen wel in het Duits bestellen. Na toll…