Heb jij ook zo’n hekel aan een slappe bak uit de koffieautomaat? Bedenk dan dat mensen het in de oorlog ooit moesten doen met koffiesurrogaat. Volgens oorlogsbronnen.nl bestond dat “voor de helft uit gerst, waaraan een mix van erwten, veldbonen, cichorei, eikels en tulpenbollen is toegevoegd.” Een lekker bakkie is anders, maar mensen hadden nu eenmaal geen keuze. Je zou het vervangdwang kunnen noemen: het was dit alternatief of niks. Ook tegenwoordig speelt vervangdr/wang (een combinatie van vervangdrang en -dwang) een belangrijke rol. Al zit het hem niet zo zeer in de schaarste aan grondstoffen, maar in het zoeken naar duurzame alternatieven onder druk van (de drijvende kracht) klimaatverandering.

In de GGZ weten ze alles van dwang en drang in de omgang met patiënten. Bij dwang is er “geen sprake van enige keuzevrijheid”. Drang aan de andere kant is “minder ingrijpend dan dwang. Bij drang behoudt de patiënt
keuzevrijheid, maar sommige keuzeopties worden aantrekkelijk of juist onaantrekkelijk gemaakt.” Meestal begin je met drang en als dat niet werkt, schakel je over naar dwang. Zo werkt dat ook vaak bij overheidsbeleid. Neem rokers als voorbeeld. De overheid probeert eerst roken te ontmoedigen door een hogere prijs (accijnzen) of leeftijdsgrens. Als dat niet genoeg werkt, volgt de dwang in de vorm van verboden (verbod op binnen roken en verkoop in de supermarkt) en uiteindelijk een algeheel rookverbod. De rookindustrie ziet dit natuurlijk aankomen en reageert op deze dwang met vervangende producten (vervangdwang): de vapes met e-liquids. Onder druk wordt alles vloeibaar.

Vervangdr/wang speelt ook een belangrijke rol bij het zoeken naar duurzame alternatieven voor producten. Als je er op gaat letten, zie je overal voorbeelden van het verandersignaal van de vervangdr/wang. Zo heb je al lang vlees van soja, melk van haver, maar ook verpakkingen van maïs of plastic van suiker. In de bouw neemt circulair bouwen een hoge vlucht met materialen die herbruikbaar zijn, zoals hout in plaats van beton (zie ook deze eerdere blogpost). Of wat dacht je van een satelliet van hout? Die is onlangs in Japan gelanceerd en zweeft door de ruimte op weg naar het ISS. En er is nu ook fruitleer (zie de foto) gemaakt van afgedankte aardbeien en ander fruit. Het Rotterdamse bedrijf Fruitleather heeft dit nepleer ontwikkeld als alternatief voor de milieubelastende dierlijke variant.

Gaat het in deze voorbeelden nu om vervangdrang of is er al sprake van vervangdwang? Aan de ontwikkeling van alternatieven ligt soms een gezonde dosis idealisme ten grondslag. Mensen voelen een drang om duurzame producten te maken om de wereld te verbeteren. De overheid kan alternatieve duurzame producten ook aantrekkelijk maken met subsidies of juist dwingende regels opleggen. Bedrijven reageren daar op en kiezen (onder drang of dwang) voor duurzaam. Het groenwassen van het imago speelt daarnaast ook een belangrijke rol. Een fossiel imago is niet aantrekkelijk. En uiteindelijk is duurzaamheid misschien ook onvermijdelijk. Om te kunnen overleven moet je als bedrijf wel kiezen voor de weg van de vervanging. Anders loop je het risico zelf te worden vervangen.

Hoe kan de toekomst er uit gaan zien, uitgaande van het verandersignaal van de vervangdr/wang? Misschien komt er in de toekomst wel een Ministerie van Vervangingszaken. De minister van Vervangingszaken heeft als taak om te zorgen dat overal in de samenleving naar duurzame alternatieven wordt gezocht. En misschien is er dan ook wel een nationale Vervangdag. Op die dag staat het zoeken naar alternatieve ingrediënten (de bamboemel – een trein met bamboe), producten (grasfalt – asfalt van gras) of ook gewoontes (fitsen – fiets jezelf fit!) centraal. Wie het beste vervangidee heeft, kan de Vervangbokaal winnen. Vanzelfsprekend is dat een wisseltrofee die wordt uitgereikt bij het jaarlijkse Vervanggala en gemaakt is van recyclebare Hollandse bamboe. Op school krijgen kinderen in die toekomst misschien vervangles van vervangleraren (niet te verwarren met vervangende leraren) en leren ze dat melk vroeger van de koe kwam (‘hè bah meester, uit een koe?!’), maar inmiddels van de haver. En dat riemen, tassen of schoenen niet meer van koeienhuid (‘wat zielig!’) worden gemaakt, maar van fruit. Vervangles over duurzame alternatieven: leer van oude aardbeien!