“Tijdreizen is een begrip uit sciencefiction en doelt op reizen naar de toekomst of het verleden”, aldus Wikipedia. Back to the Future is niet voor niets een film. Plankgas geven in een auto en zo een andere eeuw in flitsen? Probeer het zelf maar eens. De enige flits die jij zult zien, is die van een flitspaal gevolgd door een fikse boete. Hoewel we het soms graag zouden willen, is tijdreizen onmogelijk. En toch doen we het elke dag en de hele dag door. Alleen pakken we dan jammer genoeg meestal de fiets en zelden de auto of de trein – laat staan het vliegtuig of een raket.

Mensen hebben een bijzondere aanleg: het vermogen om (ver) vooruit te denken. Vooruitdenken kan handig zijn om je voor te bereiden op een onzekere toekomst. (Niet voor niets heet de website van de overheid over wat te doen bij rampen denkvooruit.nl.) We doen het de hele dag door en onophoudelijk: “We are incessant mental time travelers” (Suddendorf et al., 2022). Doe maar eens even helemaal niets. Je zult zien dat je automatisch gaat nadenken over de toekomst. Meestal zijn dat banale gedachten in de trant van: ‘ik moet zo nog even naar de supermarkt’ of ‘niet vergeten om morgen mijn nieuwe schoenen op te halen’. Maar je kunt ook veel verder mentaal op tijdreis gaan.

In zijn boek The good ancestor (2020) noemt Roman Krznaric het vermogen om ver vooruit te denken ons acorn brain. Dit eikelbrein zorgt ervoor dat we sparen voor later in plaats van alles nu uit te geven (dat doet ons marshmallow brain). Daarom staan er inmiddels zo’n 600 miljard eikels op onze spaarrekeningen. Het vermogen om ver de toekomst in te kijken, is een bijzondere eigenschap van het menselijke brein. Krznaric noemt het een dormant power, een slapende kracht. (Florence Gaub heeft het in haar boek Zukunft: Eine Bedienungsanleitung zelfs over een schlafende Superkraft.) Waarom slapend? Omdat we ons vaak tot de korte termijn beperken: uit onderzoek blijkt dat we 80 procent van de tijd over vandaag en morgen nadenken, 14 procent over het komende jaar en slechts 6 procent over 10 jaar of later (Krznaric, 2020). En daarmee doen we onszelf en toekomstige generaties tekort.

We zouden wat Krznaric betreft best eens wat meer als kathedraalbouwers mogen denken (cathedral thinking noemt de sociaal filosoof dat). Zij begonnen aan de bouw van een kathedraal in de wetenschap dat ze die zelf nooit in voltooide staat zouden zien. Hun kinderen zouden de bouw moeten voortzetten en misschien de kinderen van hun kinderen ook nog wel. Bij het bouwen van kathedralen geldt net als bij het aanplanten van bomen (zie dit eerdere artikel over nieuwe bosbouw) dat je vooruitdenkt voor toekomstige generaties. Krznaric spreekt in dit verband over onze futurecestors (toekomstouders) als tegenhanger van het begrip ancestors (voorouders). Zo trekt hij het verleden door naar de toekomst en is die toekomst niet meer abstract en leeg, maar bevolkt door generaties van toekomstouders. Bij keuzes die we in het heden maken zouden we meer rekening moeten houden met die toekomstige generaties.

Verder vooruitdenken verlost ons volgens Krznaric ook van de temporele bijziendheid die onze huidige samenleving kenmerkt. Het kortetermijndenken en de focus op het heden maken dat we het grotere geheel niet meer goed zien. Wie verder en breder kijkt (Krznaric noemt dat holistic forecasting), kan universele patronen zoals de S-curve ontdekken (zie ook dit eerdere artikel over transities). Deze grafiek van een horizontaal uitgerekte ‘S’ laat zien dat aan elke groei een einde kom: alles om ons heen ontstaat, groeit en vervalt uiteindelijk weer om plaats te maken voor iets nieuws. Door op die manier uit te zoomen, kun je je voorstellen dat de wereld er in de toekomst anders (en mogelijk beter) uit kan gaan zien. Breder en verder vooruitdenken biedt zo letterlijk perspectief.

Maak je slapende superpower dus vooral eens wakker en ga mentaal op tijdreis – liefst met vliegtuig of raket – naar een verre toekomstbestemming. Het kost niets, verbreedt je perspectief en je toekomstouders zullen je dankbaar zijn.